December komt eraan: voor velen dé gezelligste tijd van het jaar. Maar voor iemand met dementie kan het vooral een verwarrende tijd zijn. Vief vroeg twee experts hoe je er toch voor iedereen een geslaagde feestmaand van maakt - zowel voor degene met dementie als de mantelzorger(s) - en kreeg een paar geweldige tips. “Iemand met dementie kan zich echt niet meer aanpassen aan onze regels. Dus moeten wij ons aanpassen.”
“Als mantelzorger kun je opzien tegen deze tijd van het jaar. Als je een partner of ouder hebt met dementie, kun je niet alles doen wat jullie vroeger deden”, weten Hanneke van de Pol en Freya Flach van Zeg JA bij dementie. “Toen wij elkaar ontmoetten tijdens improvisatietheater bleek dat we dezelfde passies voor ouderen hadden. We besloten onze krachten te bundelen en de training 'Zeg JA bij dementie' te ontwikkelen.” De trainingen, gestoeld op technieken uit improvisatietheater, zijn erop gericht om beter contact te maken en om te gaan met mensen met dementie.
“Voor de persoon met dementie zijn de feestdagen daadwerkelijk anders. De vaste regelmaat is weg, waardoor er meer onrust en spanning kan optreden.” Toch zijn geslaagde feestdagen wel degelijk mogelijk, vinden Hanneke en Freya. Met enkele aanpassingen en de focus op wat nog wél kan, kun je samen met jouw familielid of vriend met dementie genieten van de feestperiode. Enkele tips:
1. Maak het niet te druk
Zelfs voor de gemiddelde mens kunnen de feestdagen erg druk zijn, laat staan voor iemand met dementie. Daarom is het goed het aantal gasten te beperken. Ben je gewend om met een grote familie bij elkaar te komen? Zorg dan voor kleinere groepjes, adviseren Hanneke en Freya. “Zorg ervoor dat als je met elkaar in gesprek bent, je óók met de persoon met dementie praat en niet alleen óver hem of haar. Anders gaan de gesprekken langs diegene heen. Vertraag het spreektempo; iemand met dementie heeft meer tijd nodig om informatie te verwerken.” Een andere tip: spreek onderling af om elkaar af te wisselen in 1-op-1 contact met de persoon met dementie. Zo voorkom je dat hij of zij zich buitengesloten voelt.
2. Richt je op andere activiteiten dan praten
Voor iemand met dementie kan het lastig zijn om een gesprek te volgen; vaak gaat het te snel en is er te veel informatie. Daarom is het goed om ook andere activiteiten te organiseren, waarbij de focus niet ligt op het voeren van gesprekken. Freya en Hanneke hebben hier verschillende ideeën voor: “Bijvoorbeeld het sorteren van kerstballen op kleur, samen de tafel dekken, oude foto’s bekijken, kerstcadeaus inpakken, kerstkaarten maken, kerstkransjes op formaat of kleur sorteren, muziek luisteren … kijk hierbij goed naar wat jouw naaste kan en leuk vindt. Als iemand een activiteit kinderachtig vindt, sla het dan over.” Ook een wandeling maken of een kerstverhaal voorlezen zijn goede activiteiten waarbij je niet te veel vraagt van het energieniveau.
3. Grijp terug op dingen van vroeger
Heeft jouw familie altijd vaste routines gehad op de feestdagen? Bijvoorbeeld één bepaald gerecht bereiden of een boswandeling maken na het ontbijt? Houd daaraan vast en blijf deze routines – met wellicht een paar aanpassingen - ook vooral uitvoeren, adviseren Freya en Hanneke. “Nostalgie staat vaak gelijk aan veiligheid. Dat is dus erg fijn! Je kunt samen luisteren naar kerstmuziek die bekend is. Of samen liedjes zingen.” Ook herinneringen ophalen aan de hand van foto’s of objecten is fijn. “Het maakt niet uit of de herinnering kloppend is, corrigeer jouw persoon met dementie dus zeker niet. De herinnering die op dat moment naar boven komt is leidend, dus houd het daarbij”, aldus Freya en Hanneke.
4. Bouw rustmomenten in
Urenlang tafelen, praten en cadeaus uitpakken kan soms te veel zijn voor iemand met dementie. Daarom kun je vooraf een aparte kamer of een rustig hoekje bedenken, waarin hij of zij zich terug kan trekken. “Maar let hierbij wel op wat de persoon zelf aangenaam vindt. Wil hij of zij zich alleen terugtrekken of liever met iemand anders samen? Anders kan het al gauw lijken op: ik mag er niet meer bij”, zeggen Freya en Hanneke. “Je kunt onderling afspreken om het familielid of de vriend(in) even apart te nemen als je ziet dat de onrust toeneemt. Zo zorg je dat de overprikkeling wat afneemt én kun je door de gedeelde zorg zelf ook nog genieten van de feestdagen.”
5. Houd rekening met het menu
Eet jouw familie elk jaar hetzelfde feestmenu? Doe dit dan ook zeker dit jaar. De persoon met dementie zal zich de gerechten vast herinneren. “Maar houd ook rekening met wat diegene nog wel of juist niet meer kan eten. Soms krijgen mensen met dementie een minder vaste hand en eten ze wat langzamer. Heeft hij of zij moeite met vloeibaar? Serveer dan liever geen soep.” Ook kun je kleine hapjes maken die je met je handen kunt eten, of zachte gerechtjes serveren waar degene met dementie minder op hoeft te kauwen. En hoe zit het met alcohol? “Iemand met dementie is volwassen en als hij vóór z’n dementie van een glaasje wijn of bier genoot, moet dat kunnen. Máár: mensen met dementie vergeten soms hoeveel ze al op hebben, en/ of slikken soms medicatie die niet samengaat met alcohol, dus houd zeker een oogje in het zeil.”
6. Pas je verwachtingen aan en accepteer ‘foutjes’
Door mensen met dementie voor te bereiden op de feestdagen, ze er (op hun eigen manier) bij te betrekken en vooral ook verwachtingen los te laten, zorg je voor geslaagde feestdagen, aldus Freya en Hanneke. Ze benadrukken ook het belang van het accepteren van foutjes en afwijkend gedrag van iemand met dementie. “Iemand met dementie heeft een haperend brein. Die kan zich echt niet meer aanpassen aan onze ‘regels’. Dus zullen wij dat moeten doen. Veegt diegene zijn mond af aan het tafelkleed na het eten? Maak er geen punt van; hij doet er niemand kwaad mee. Of noemt hij je zijn moeder, terwijl je zijn partner bent? Dat is erg pijnlijk, maar richt je op het gevoel van veiligheid en vertrouwdheid dat iemand met dementie kennelijk bij je ervaart.”
Vergeet jezelf niet!
Natuurlijk is het belangrijk om óók voor jezelf te zorgen als mantelzorger. ‘Ook voor jou is het een hele omschakeling: de feestdagen doorbrengen met iemand met dementie. Maak hierin ruimte voor jezelf. Zorg dat je jouw emoties kwijt kunt, bijvoorbeeld door de dag na kerst te bellen met een vriend of vriendin om jouw gevoel te uiten”, aldus Freya en Hanneke. Zo worden het ook voor jou fijne feestdagen.
